​​​​​​​Корбурди санъати талмеҳ дар ашъори Сӯзании Самарқандӣ

Primary tabs

Корбурди санъати талмеҳ дар ашъори Сӯзании Самарқандӣ
Хуҷова Мавҷуда
 
   Ҳаким Шамсуддин Муҳаммад ибни Масъуд, ки байни солхои 1091-1093 мелодӣ дар Насаф ба дуне омада, соли 1173 мелодӣ дар Самарқанд фавтидааст, аз суханварони тавонои замони худ ба шумор меравад. Мавсуф таҳсили иптидоиро дар зодгоҳаш фаро гирифта, барои такмили илм роҳи Бухороро пеш мегирад. Вай сипас ба Самарқанд омада, дар Самарқанд сокини якумрӣ мегардад. Аз ин рӯ, ба минбаъд бо номи Сӯзании Самарқандӣ маъруфият пайдо намудааст. Оғози роҳи эҷодии вай замони дар мадрасаҳо таҳсил намуданаш буд. Адиби оянда баъди ба Самарқанд омадан бо қасидаҳои васфӣ баъзе амалдорони шаҳрро васф менамуд ва бо ҳаки-мони шаҳр муносибати хубе дошт. Баъдтар Султон Санҷар (ҳокимияташ солҳои 1118-1157 мелодӣ) Самарқандро дар соли 1130 мелодӣ мутеи худ мегардонад ва Сӯзании Самарқандӣ бо дастгирии мамдуҳони ин султон ва дӯстони мансабдораш муддате девондори давлатӣ таъйин гардад ҳам, бо туҳмату буҳтони ҳасудон хеле барвақт аз ин вазифа сабукдӯш мегардад, ки Сӯзанӣ ҳам равиши зиндагӣ ва ҳам равиши эҷодии худро тағйир диҳад. Ин ба он маънист ки қалами васфиянависии ӯ ба минбаъд ҳаҷвиянавис мегардад. Дар ин маврид агар мадҳияҳои ӯ, дар баробари дурӯғбофиҳои зиед доштан, бо ҳунари баланди шоирӣ эҷод гардида бошанд, ба қавли муҳаққиқи ҳаету эҷодиети адиб С. Саъдиев «бештари ҳаҷвиети Сӯзании Самарқандӣ бо санъаткорӣ маҳорати баланди адабӣ навишта шуда, устоди ҳаҷв будани ӯро собит кардаанд» [6,148]. Ашъори ба ҳунармандон бахшидаи шоирро, дар баробари қасоиди мадҳӣ ва ашъори ҳаҷвияш, набояд нодида гирифт, ки ҳанӯз беаҳмият нестанд.Эҷодиети то замони мо омада расидаи шоир асосан дар шаклҳои шеъри ғиноӣ, монанди қасида, қитъа, ғазал, рубоӣ, мусаммат ва ғ.навишта шуда, мавзуъҳои гуногуни зиндагиро бо обу ранги бадеӣ фаро гирифтаанд.
   Сӯзании Самарқандӣ дар эҷоди бадеӣ кӯшиш намудааст, ки забони равони форсии дарии тоҷикӣ, ҳусни баенро нигоҳ дорад, андешаҳои созандаи худро бидуни такаллуфоти беҷо, бо истифода аз санъатҳои бадеии дар шеър маъмул ифода кунад, то гӯшнавозу хотирписанд бошанд. Яке аз чунин санъатҳое, ки Сӯзанӣ дар ашъори худ хеле зиед истифода намудааст, ин санъати талмеҳ мебошад.
   Талмеҳ чӣ санъатест? Аввалан касе, ки дар адабиети навини форсии тоҷикӣ ба ин санъат таваҷҷуҳ намудааст, ин муаллифи китоби «Ал- муъҷам…» Шамс Қайси Розӣ мебошад, ки фармудааст; «Талмеҳ он аст, ки алфози андак бар маънии бисер далолат кунад ва ламҳ ҷустани барқ бошад ва ламҳ (лаҳза, дам) ҳам як назар бувад. Ва чун шоир чунон сазад, ки алфози андаки ӯ бар маънии бисер далолат кунад, онро талмеҳ хонанд» [4,301].
   Аз гузаштагони суханвару суханпарвари мо Хусайн Воизи Кошифӣ дар «Бадоеъа-л афкор фӣ саноеъа-л ашъор» ва Атоуллоҳ Маҳмуди Хусайнӣ низ андешаҳои ҷолиб доранд. Дар ин бора андешаҳои Р. Ходизода, М. Шукуров, Т. Абдуҷабборов дар китоби «Луғати истилоҳоти адабиетшиносӣ» ҳадафмандона аст. Онҳо на танҳо ба талмеҳ қоида навиштаанд, балки онро ба чанд санъати дигари бадеӣ дар муқоиса дидаанд; «Фақат талмеҳ аз санъатҳои истиора, ташбеҳ ва ғайра ин аст, ки шоир бештар ба воқеъаҳои таърихӣ, асотирӣ бо номҳои шахсони барҷаста ва осори онҳо ишора намуда, ба ин восита ба тарзи муъҷаз фикри худро қувват ва тавсиа медиҳад» [8,105].
   Талмеҳ ба андешаи хулосавии адабиётшиноси тоҷик Ансор Афғонов «…назар андохтан, нигоҳи сабук кардан ба сӯи чизе, як навъ санъати бадеист, ки зимни он шоир ба воқеаҳои таърихӣ, асотирӣ, қиссаву афсонаҳо ишора менамояд» [1, 165].
   Дар эҷодиети Сӯзании Самарқандӣ санъати бадеии талмеҳ ба таври фаровон ва бамаврид истифода гардидааст. Талмеҳоти ин шоири дар давраи аввали эҷодиети худ мадҳиясаро ва дар давраи баъдинаи он ҳаҷвнигору ба масоили ҳаети иҷтимоии замон рӯйоварда аз диди мавзӯю мундариҷа хеле гуногунанд. Дар онҳо саргузашту лаҳзаҳои аҷоиби сипаришудаи пайғамбарон, асотиру достонвораҳои қадим, ҳодисаҳои гуногуни таърихӣ, талмеҳоти Қуръонӣ, қиссаҳои ошиқонаи динӣ, мавзуъҳои ищқии мардумии Шарқ ва ғайраро метавон дарефт, ки ҳар кадоме дар ҷою мақоми худ мавриди истифода қарор гирифтаанд.
Сӯзании Самарқандӣ ҳамчун фарзанди замони худ ва парвардаи сиесати вақт, ки дар зери ниқоби дини ислом ва қонуниятҳои он фаъол буд, бештар таваҷҷуҳи худро дар истифодаи талмеҳот ба
афсонаву ривоятҳои динӣ равона намудааст. Дар ашъори ӯ мо бо калимаву ибороти талмеҳии Тӯфону Нӯҳ, Одаму Ҳаво, асои Калим, дасти Мӯсо, дами Исо, Яди байзо, дарахти Тӯбо, оташи Тур, оби зиндагӣ, Фиръавн, Хомон, оташи Намруд, Иблис ва ғайра дучор меоем, ки бештарашон маншаъ аз «Қуръони маҷид» гирифта шудаанд.
   Масалан, Сӯзании Самарқандӣ дар байти зер аз асаи Калим е асои Мӯсо ед карда, ба яке аз мамдуҳонаш ишора менамояд.
 
Бар килки туст такягаҳи мулкати замин,
В-аз қад анбар сипеҳр бувад муттакои ту,
Килки ту чун асои Калими пайамбар аст,
 Пайдо дар ӯ каромати беинтиҳои ту. [5, вар.725].
 
Киссаи Мӯсо ибни Имрон, паембари банӣ Исроил ва асои ӯ, ки ном аш дар Қуръон яксаду сӣ бор омадаву ҳикояташ хеле тӯлонӣ аст, ки низ мавриди истифодаи Сӯзанӣ аст. Танҳо дар бораи асои ӯ метавон гуфт, ки «Мӯсо барои чаронидани гӯсфандон ва посбонии онон аз Шуъайб ба Мӯсо дод ҳамон буд, ки Одам аз биҳишт оварда буд….
Мӯсо худ онро аз миени асоҳои Шуъайб баргузид ва чун Шуъайб хост, ки надиҳад, фариштаҳо миени он ду ҳаким шуд ва ба нафъи Мӯсо раъй дод! [1,355]. Ин асо муъҷиза дошт. Онро агар соҳиби асо ба замин мегузошт море мешуд ва агар боз мегирифт ба асли қадима-асо мубаддал мегашт.
«Вақте Мӯсо ба Миср баргашт ва диевати худро ба Фиръавн ошкор кард, Фиръавн тамоми ҷодугаронро фароҳам овард, то  муъҷизаи Мӯсоро ботил гардонад, аммо асои Мӯсо тамоми морони ҷодугаронро фурӯ балъид ва онҳо ба Мӯсо гаравиданд ва аз таҳдиди Фиръавн наҳаросиданд» [6,355].
   Бубинед, ки Сӯзании Самарқандӣ дар таркиби «асои Калим» хеле қӯтоҳу муъҷаз чӣ тавр хуб истифода кардааст.
   Дар ашъори шоир Нуҳ ва киштии ӯ дучор меоем, аз ҷумла;
 
Аз умри Нӯҳ то ба дарозо масал заданд,
Бодо нишони Нӯҳи пайамбар Худойгон[5, вар.85].
Ва ё;
Чиҳил шабонрӯз Иблис буд ба Нӯҳи набӣ,
Бад-он сафинаи пуроб андарун-ш мақом[2, 274].
 
   Ин Нӯҳ ибни Ламак яке аз пайомбарони улулазм аз насли Одам аст, ки аз рӯи тафсирҳо пас аз Иблис дар 40 е 50- солагӣ ба пайам барӣ баргузида шуд ва аз рӯи ривояти  «Қуръон» (сураи Анкабут, 14) нуҳсаду панҷоҳ сол умр дидааст. Аз ин рӯ, дар фарҳанги Ислом ва Эронзамин «умри Нӯҳ» мазҳари зиндагонии дароз баршуморида шуда, аз тӯлонитарин умрҳост. Сӯзании Самарқандӣ дар баробари мамдуҳи худ хостани умри дароз аз ӯ тавоноии Нӯҳ- пайғамбарро мехоҳад. Вобаста ба умри Нӯҳ дар фарҳанги мардуми тоҷик аз мавридҳои едкардаи ӯ он аст, ки дар дуъо додан ба наздикон ва азизони худ мегӯянд; «Худованд ба ту умри Нӯҳи набиро бидиҳад». Саргузашти Нӯҳ  ва ба хусус ҳодисаи тӯфон ва сохтани киштӣ дар адабиети форс- тоҷик мазмунҳои латифу ширине падид овардааст, ки онро мо метавонем дар девонҳои шоирони дигари форсигӯй дучор оем.
   Сӯзании Самарқандӣ дар истифода барои санъати талмеҳ, аз шахсиятҳои асотирии мардумони форситабор ва ғайри онҳо,
 аз рӯйдодҳои динӣ ва таърихӣ, аз қаҳрамонони осори адабӣ, монанди Исо, Марям, Юсуф (а), Сулаймон, Абсол,  Саломон, Рустами Дастон, Фаридун, Искандари Мақдунӣ, Хоруту Морут, Афроси еб, Иброҳим пайғамбар, Шабору Шабир, Муҳаммад пайғамбар (с), Абубакр (а), Умар (а), Алӣ (а), Ҳасану Ҳусейн, Исфандиер хеле зиед кор гирифта, дар бештар маврид бо истифода аз ин номҳои забонзадаи байни мардум  мамдуҳони худро сифат намудааст.
    Масалан, бутшикании Иброҳим паямбар дар байти зерини шоир чунин омадааст;
 
Тимсоли ту чун дасти Бироҳими паямбар,
Хар буткадаҳоро дару девор шикаста[5, вар. 117 б.].
 
     Ин байт аз он ҳикоят берун омада, ки Иброҳим рӯзи иде, ки ҳама аз шаҳр берун рафта буданд, табар бардошт ва тамоми бутонро дарҳам шикаст ва табарро бар гардани бути бузург афканд. «Чун аз ӯ бозхост карданд, гуфт
      -Бути бузург кардааст.Гуфтанд;
      -Бут қодир ба анҷом додани ин кор нест.Гуфт;
      -Чӣ гуна бутеро, ки қодир ба анҷом додани кор нест ва сухан ҳам намегӯяд, ба худой гирифтаед?» [2, 219].
   Киссаи Юсуф (а) низ аз қиссаҳоест, ки таърихи беш аз 4000 сола дорад. Он аз осори шифоҳии мардуми яҳуд ба «Таврот» ва аз он ба «Қуръон»  ворид гардида, баъдтар дар адабиети Шарқ бахусус адабиети форс-тоҷик шуҳрати тамом пайдо намудааст. Сӯзании Самарқандӣ  низ ба ин симои тобони осори динию бадеӣ бетафовут набудааст, ки мо онро дар талмеҳан истифода кардани номи Юсуф дар ашъораш дар меебем. Шоир ба мамдӯҳи худ ишора карда мегӯяд;
 
Аз ту, эй шоҳи ҷаҳону зубдагони ту ҷаҳон
Юсуфи дигар ба мо бинмуду ихвони дигар.
Авф бар ихвон гузорӣ Юсуфи ихвон аз он-к
То наёрад шарм як исён ба исёни дигар[5, вар., 12б.]
 
   Зимни ин абет қиссаи дарози муносибати бародарон бо Юсуф (а) дар вақти чаронидани гӯсфандон, ба чоҳ партофтани ӯ бо баҳонаи гургхӯрд, фурӯхтани Юсуфу ба азизӣ расидани ӯ ва ба Миср барои хӯрока рафтани бародарон дар хушксолии тӯлонӣ, фош шудани дурӯғҳои бародарон дар назди падарашон Яъқуб (а) пеши назар мегузарад.
   Дар ашъори Сӯзании Самаркандӣ бо номи Сулаймон (а) зиед дучор мешавем. Шоир дар байти зер номи Сулаймонро талмеҳан ин тавр меоварад;
 
Хоқон Муҳаммад ибни Сулаймон, ки мулки ӯ
Дорад ниҳоди мулки Сулаймони подшо[5, 8б].
 
   Дар як мутоибаи суханвар дар қатори Сулаймон аз Осаф- вазири мулки Сулаймон чунин ёд шудааст;
 
Хамчу Осаф буд андар саффи эшон зираке,
Ройи мо афтодаш аз тадвиру фарҳангу ҳунар.
Бо парию деву мурғон в-Осафу хотам ҳаме,
Дида Салмонибача худро Сулаймони дигар [1,51].
 
Боз;
 
Боз бишносад, ки ман девам, Сулаймон нестам,
Ранҷи ман гардад ҳабо, уммеди ман гардад ҳадар[2, 51].
 
    Дар ин байт бод ба чӣ маънист? Муҳаққиқи эронӣ Муҳаммадҷаъфари Еҳақӣ чунин тафсири бодро медиҳад, ки: «Вот (= бод) ё вою, ки аслан аз «во» ба маънии вазидан муштақ шуда, дар санскрит ва «Авесто» исми махсуси Эзади бод ва нахустин Эзадест, ки нузурро (назарҳоро) мепазирад. Дар яштҳо се бор вот ба маънии фаришта омадааст. Дар ривоет ду вою ҳаст; яке нигаҳбони ҳавои пок ва судбахш ва дигаре деви мазҳари ҳавои нопок ва зиеновар» [3,106]. Бо ин тафсир боди дар байти Сӯзанӣ омда худ ба худ равшан мегардад. Дар ин мисол низ номи Сулаймон талмеҳ аст, ки вай париенро дар зери фармони худ нигоҳ медошт:
 
Саф зада бинӣ парирӯен ба пеши тахти ӯ,
Чун Сулаймон аст гӯйи хоҷаву эшон парӣ [5, 122 а].
 
   Сӯзании Самарқандӣ аз номҳои асотирӣ монандӣ Афросиеб, Сиевуш, Хусрав, Ширин, Рустам, Суҳроб, Рахш, Симурғ, Заҳок, Искандари Мақдунӣ, Зол, Фарҳод ва ғайра низ, ки бештарашон симоҳои барҷастаи шоҳасари адабиети ҷаҳонӣ «Шоҳнома»-и Абулқосим Фирдавсӣ аст, борҳо ба сифати талмеҳ истифода намуда, офаридаҳои килки сеҳрангезашро рангин намудааст. Аз ҷумла бо овардани номи Афросиеб шоҳ, ки подшоҳи Тӯрон буду муддатҳо бо шоҳону паҳлавонони эронӣ набард мекард, шоир мамдуҳи худ Масъуд ибни Хусайнро ин тавр мадҳ менамояд:
 
Баромад зи бурҷи ҳамал офтоб,
Ба наззораи ҳусни моликриқоб.
Бад-он тори манзар чӣ маснад, чӣ дид,
Шаҳе дид бар тахти Афросиеб.
Чу Афросиеби малик номҷӯ,
Чу афросиеби малик комеб.
Чу афросиеби малик дар шикор,
Чу афросиеби малик дар шароб.
Маар ӯро ба шоҳию шоҳзодагӣ,
Ба Афросиеби малик интисоб.
Шоҳаншоҳ Масъуд ибни Хусайн,
Ба ҳақ вориси маснаду чоҳи боб…  [5, 15 а]
   
Талмеҳи Искандари Мақдунӣ:
 
В-он лашкари муқаддами яъҷуҷро ба теғ,
Боз афканад ба Сади Сикандар худойгон[5,8 б].
 
   Сӯзании Самарқандӣ аз Рустами Достон ва зӯру тавони ӯ ед намуда, дар рӯзгори худ он чунон паҳлавони сафшиканро дидан мехоҳад:
Хусраво,аз туву туркони ту моро рӯзгор,
Рустами дигар падид оварду Дастони дигар [5, 12 б.].
Мисол;
Бод камон бандаи ту дар сафи мардӣ,
Рустами Дастон ба зӯраш, на ба дастон[5, 14 а]
 
Ва ё
Дар хидмати туанд миен баста чун раҳӣ,
Гурдони Рустамитани Исфандиёрдил  
[5, 105 а]
 Талмеҳи» хари Даҷҷол» аз диди Сӯзанӣ:
 
В-эдун гумон бурд зи мо дар риқоби худ,
Даҷҷолро биафканад аз хар худойгон[5, 8 б].

Даҷҷол чӣ харе буд? Муҳаммад Ҷаъфари Ёҳақӣ менависад;

«Даҷҷол пас аз зуҳур аз Хуросон ё Кӯфа, ё маҳаллаи яҳудияи Исфаҳон иддиои худой мекунад ва ба харе менишинад ва ранги сурх ва поҳои хокистарӣ, ки ҷуссаи он ба кӯҳе монанд ва дар ҳар қадам шаш фарсанг роҳ менавардад. Ҳар як аз мӯйҳои ин хар рӯзи қиёмат нағмаи махсус соз мекунад. Аз гӯшҳояш нон фурӯ мерезад ва саргинаш хурмост. Тамоми мардумони сустирода нопарҳезгор ба дунболаш меафтанд ва ҳама ба дӯзах мераванд. [3,163]

   Сӯзанӣ дар ашъори худ ҳамчунон аз Бутхонаи Суманот, аз Бутхонаи Буҳор, рудхонаҳои Даҷлаву Фурот, номи ситорагони осмон ба сифати талмеҳ истифода намуда, шеъри худро рангину намакин сохтааст.

Маҳмуд шоҳи Шарқ, захирулмулукро,
Дидори ту – вазир беҳ аз фатҳи Суманот[5, 74б].

   Талмеҳи Бутхонаи Буҳор:

Ойини ид кардӣ, ҷашни баҳор соз,
Ҳам дар Баҳорхона чу Бутхонаи Буҳор[5, 101 б].

Шоир ба талмеҳ аз рудхонаҳои бузурги Даҷла ва Фурот гӯяд:

Гар дар миёни бодия ҷӯе нишон кунӣ,
Он ҷо равад ба давлати ту Даҷлаву Фурот[5, 75 б].

Талмеҳи номи Зӯҳра:

Хуршед нуру нор бувад, нуру нор бош,
Бошад зи Зуҳра маслиҳатм нуру нор[5, 22а].   

   Сӯзании Самарқандӣ чун як мусулмони асил ба Муҳаммад пайғамбар (с) ва чаҳор халифаи аввалини ӯ; Абубакру Умар, Усмону Алӣ эҳтироми хосса қоил бошад ҳам, майли ӯ бештар ба хонадони пайғамбар ва олӣ Алӣ мебошад. Вай дар талмеҳоти худ зиёда номи Алӣ (а)- ро ҷой додаст.

Ба ин маънӣ, Садрӣ Саъдиев менависад, ки «Аз ин изҳори ҳавохоҳии самимӣ нисбат ба хонадони Алӣ дар мазҳаби шиа будани Сӯзаниро тасдиқ кардан мумкин аст» [7,130].

     Шоир мегӯяд:

Ҷуфти дили ман кард ҳавохоҳии содот,
Ҳангоми мизоҷи тани манн холиқи ихвоҷ.
То бадрақа аз дӯстии олӣ Алӣ нест,
Бар қофилаи дини Худо дев ниҳад боҷ[2, 154].

     Сӯзании Самарқандӣ ҳамчунон дар сохтани талмеҳ аз рӯйдодҳо ва ашхоси таърихӣ (Фағфур, Хоқон, Маҳмуд ва Аёз, Мансурӣ Ҳаллоҷ, Ҳасану Ҳусейн), воқеаҳои фарҳангӣ, ёди номи аҳли илму адаб (устод Рӯдакӣ, Унсурӣ, Маъсуди Саъди Салмон, устод Рашидӣ ва ғ…) номи маконҳои ҷуғрофӣ (куҳи Тур, куҳи Дамованд, Куҳи Бесутун, Қоф, Чин, Хутан ва ғ…) хеле фаровон кор гирифтааст, ки таҳқиқи баррасии ҳамҷонибаи он фурсати дигар ва сиёҳ намудани авроқи зиёдеро талаб менамояду бояд аз корҳои ҳатмии ояндам дониста шавад. Зеро кушодани ашъори талмеҳоти истифодакардаи шоир метавонад ба мо ҳаёти иҷтимоӣ, сиёсӣ, иқтисодӣ ва фарҳангии замони эҷодкорро ҳар чӣ бештар равшан созад. Дар навбати худ ин ҳама метавонад дар муайян намудани раванди таърихии он замон мусоидат намояд.

    Ниҳоят метавон хулоса намуд, ки дар девони ашъори Сӯзании Самарқандӣ аз ин қабил талмеҳҳое, ки дар навбати аввал маънисозанд, садҳо мисол овард. Ин шаҳодати он аст, ки суханвар ба таърих, фарҳанге ва мероси ғании гузаштагони худ огоҳии ҳамаҷониба дошта, аз онҳо вобаста ба муҳтавои ашъораш, кор гирифтааст.

Адабиёт

  1. Афсаҳов А. Талмеҳ /А. Афсаҳов/ Энциклопедияи адабиёт ва санъати тоҷик, ҷилди 3.- Душанбе, 2004.- С.165.
  2. Девони Ҳаким Сӯзании Самарқандӣ. Бо тасҳеҳ ва муқобилаи Насриллин Шоҳҳусайнӣ.- Теҳрон, 1338,-736с.
  3. Ёҳақӣ Муҳаммадҷаъфар. Фарҳанги асотир ва достонвора- ҳо дар адабиёти форсӣ /Муҳамадҷаъфари Ёҳақӣ/ Таҳия бо шарҳу тавзеҳот ва таълиқоти Рустами Ваҳоб.- Душанбе: Бухоро, 2014.- 748с.
  4. Розӣ, Шамс Қайс. Ал- Муъҷам /Шамс Қайси Розӣ/ муаллифи сарсухану тавзеҳот ва ҳозиркунандаи чоп У. Тоҳиров,- Душанбе, Адиб,1991,- 464 с.
  5. Самарқандӣ Сӯзанӣ. Девони № 440. Ганҷинаи дастхатҳои ба номи ак. А. Мирзоеви АИ Ҷумҳурии Тоҷикистон /Сӯзании Самарқандӣ/
  6. Саъдиев С. Сӯзании Самарқандӣ /С. Саъдиев/ Энциклопедияи адабиёт ва санъати тоҷик. Ҷилди 3.- Душанбе, 2004.- С. 148.
  7. Саъдиев С. Сӯзанӣ ва муҳити адабии Самарқанди асри X11 /Садрӣ Саъдиев/.- Душанбе: Дониш, 1974.- 166с.
  8. Ҳодизода Р., Шукуров М., Абдуҷабборов Т. Луғати истилоҳоти адабиётшиносӣ /Р. Ҳодизода, М. Шукуров, Т. Абдуҷабборов/.- Душанбе: Ирфон, 1964.- 184с.
Калидвожаҳо: Девон, Сузанӣ санъати талмеҳ,  ҳунари шоирӣ, асотир, қаҳрамони адабӣ, ривояти динӣ, ашхоси твърихӣ, номҳои ҷуғрофӣ.
Ключевые слова: Диван, Сузани, искусства талмеҳ (намек), миф, религия ислама, истарический персонаж, Коран.