02
июл
Undefined
Маркази мероси хаттии назди Раёсати АМИТ ба иттилои Шумо мерасонад, ки рӯзи 3 ноябри соли 2023 Конференсияи ҷумҳуриявии илмӣ-назарӣ дар мавзуи «Собиқаи ҷамъоварӣ ва масъалҳои нигаҳдории мероси хаттӣ дар Тоҷикистон» бахшида ба 115 солагии бузургдошти академик Абдулғанӣ Мирзоев баргузор мегардад.Страницы
Библиотека
Мақолаҳои илмӣ-оммавӣ
Халқи шарафманди Тоҷикистон 34-умин солгарди истиқлол ва озодии миллиро бо ифтихори бузург аз дастовардҳои таърихиву давлатдорӣ ва умед ба фардои обод таҷлил карда истодаанд. Ҷашне, ки на танҳо як санаи тақвимӣ, балки рамзи воқеии эҳёи давлатдории миллӣ, ваҳдати устувор ва пирӯзии ормонҳои деринаи миллат ба шумор меравад. Боиси ифтихору сарфарозист, ки ҳар сол ба муносибати таҷлили ҷашни истиқлол садҳо иншооти иқтисодию иҷтимоии замонавӣ ва зарурӣ сохта, ба истифода дода мешаванд, ки рушди устувор ва беҳбудии зиндагии мардумро таъмин месозанд.
Ба ҳамагон маълум аст, ки дар масири 34 сол Ҷумҳурии Тоҷикистон роҳи пур аз шебу фарозро тай намуд. Аз рӯзҳои аввалини эълони Истиқлол (9-уми сентябри соли 1991), кишвар бо мушкилоти сангини ҷанги шаҳрвандӣ ва нобасомониҳои сиёсиву иқтисодӣ рӯ ба рӯ гардид. Вале иродаи устувори мардум ва раҳбарии хирадмандонаи Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон имкон дод, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон аз вартаи нобудӣ наҷот ёбад ва ба масири рушди устувор ворид гардад.
Ҳамин аст, ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пайваста номи он фарзандони баруманди миллатро бо эҳтиром ба забон меоранд, ки дар барқарор намудани сулҳу суботи кишвар саҳми арзанда гузоштаанд. Масалан, Пешвои миллат дар яке аз баромадҳояшон чунин изҳор доштанд: “Дар ин рӯзи таърихӣ дар баробари зикри комёбиҳо, мо аз онҳое, ки барои расидан ба ин санаи муборак ҷоннисорӣ кардаанд, дар барқарорсозии сохти конститутсионӣ, таъмин намудани сулҳу оромӣ дар кишвар ва таҳкиму тақвияти пояҳои давлати демократӣ ва ҳуқуқбунёду дунявии мо саҳми арзишманд гузоштаанд, ба некӣ ёд мекунем ва хотираи қурбониёни истиқлолу озодиро гиромӣ медорем”.
Воқеан, 34 соли давлатдории мустақил инъикоси ормонҳои деринаи миллати тамаддунсози тоҷик аст, ки бо ваҳдату иттиҳод роҳи пешрафт, сулҳ ва эҳёи давлатдории миллиро пайгирона тай намудааст.
Маълум аст, ки миллати тоҷик соҳиби таърихи куҳани давлатдорист ва ормони истиқлол ва соҳибдавлатӣ дар тули асрҳо дар қалби фарзандони миллат зиндаю ҷовидон буд ва хоҳад монд. Имрӯз Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун давлати мустақил, соҳибихтиёр ва ҳуқуқбунёд дар арсаи байналмилалӣ, ҳамзамон дар харитаи сиёсӣ ва иқтисодии ҷаҳон мавқеи худро устувор кардааст, ки мо, ҳар як фарди кишвар аз он ифтихори беандоза дорем.
Қобили зикр аст, ки дар тули 34 сол Ҷумҳурии Тоҷикистон ба як кишвари амн, обод ва босубот табдил ёфт. Сохтмони роҳҳо, неругоҳҳо, мактабҳо ва табобатхонаҳои нав, рушди соҳаи саноат, афзоиши имкониятҳои иқтисодӣ ва тавсеаи робитаҳои хориҷӣ гувоҳи равшани сиёсати созанда ва дурбинонаи давлату Ҳукумат мебошанд.
Хусусан, лоиҳаи аср – Неругоҳи барқи обии Роғун, ҳамчун рамзи ифтихори миллӣ ва як порчаи бузурги ормонҳои халқ, маҳсули меҳнати дастаҷамъонаи миллат мебошад.
Бузургтарин дастоварде, ки дар саҳифаи таърихи давлатдории навини тоҷикон бо хати заррин сабт шудааст, ноил гаштан ба сулҳу ваҳдати миллӣ аст. Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ, ки 27-уми июни соли 1997 ба имзо расид, барои кишвар имкони рушд ва бозсозиро фароҳам овард.
Боиси ифтихору хушнудист, ки дар солҳои охир Ҷумҳурии Тоҷикистон пайваста дар раддабандии созмонҳо ва ниҳодҳои байналмилалӣ аз ҷиҳати таъмини амният, суботи сиёсӣ ва ҳамзистии осоиштаи ҷомеа ҷойгоҳи баландро соҳиб гардидааст, ки ин қабл аз ҳама аз талошҳои пайгиронаи Пешвои миллат дар самти таҳкими оромиву ваҳдати миллӣ шаҳодат медиҳад.
Ҳамин аст, ки дар қаламрави кишварамон намояндагони миллату халқияти гуногун дар фазои сулҳ, дӯстӣ ва ҳамдигарфаҳмӣ умр ба сар мебаранд. Мавқеи ҷуғрофиёи беназир, табиати нотакрор, ёдгориҳои ғании таърихиву фарҳангӣ ва фазои рӯ ба рушд боиси ҷалби таваҷҷуҳи бештари сайёҳон аз кишварҳои гуногуни ҷаҳон гардида, Ҷумҳурии Тоҷикистонро ба яке аз самтҳои муҳимми сайёҳӣ табдил додааст.
Бо мақсади таблиғи имкониятҳои фаровони сайёҳии кишвар ва ҷалби сармоягузорӣ ба ин соҳа, Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 2018-ро ҳамчун “Соли рушди сайёҳӣ ва ҳунарҳои мардумӣ” эълон намуда буд. Ин ташаббус бори аввал аз ҷониби Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, дар Паёми солонаашон ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки 22-юми декабри соли 2017 ироа гардида буд, ба миён гузошта шуд. Бо пайгирии мантиқии ҳамин иқдом, солҳои 2019 - 2021 низ ҳамчун "Солҳои рушди деҳот, сайёҳӣ ва ҳунарҳои мардумӣ" эълон гардиданд.
Ин иқдом на танҳо заминаи мусоид барои рушди соҳаи сайёҳӣ фароҳам овард, балки ба шинохти васеътару амиқтари Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҷомеаи байналмилалӣ мусоидат намуд. Бо эълони солҳои рушди сайёҳӣ ва ҳунарҳои мардумӣ, диққати сайёҳони хориҷӣ ба табиати нотакрор, кӯҳҳои осмонбӯс, чашмаҳои шифобахш, дарёҳои мусаффо ва мавзеъҳои таърихии кишвар ҷалб гардид. Ҳамзамон, тавассути баргузории чорабиниҳои фарҳангӣ, фестивалҳо, намоишгоҳҳои ҳунарӣ ва ташкили инфрасохтори зарурии сайёҳӣ, аз ҷумла таъмиру таҷдиди меҳмонхонаҳо, роҳҳо ва марказҳои хизматрасонӣ ин соҳа дар кишвар густариш ёфт. Ин ҳама тадбирҳо барои ба як сарзамини ҷолиб ва рақобатпазир табдил ёфтани Ҷумҳурии Тоҷикистон дар харитаи сайёҳии ҷаҳон нақши муассир мебозанд.
Бояд гуфт, ки мафҳуми “пирӯзии ормонҳои миллат” танҳо бо истиқлол ва сулҳ маҳдуд намешавад. Ормонҳо – ин рушду тараққӣ, зиндагии шоиста, ҳифзи арзишҳои миллӣ ва ҷойгоҳи муносиб дар ҷомеаи ҷаҳонӣ маҳсуб меёбанд. Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ин масир устуворона қадам мениҳад. Барномаҳои стратегии давлат, аз ҷумла ҳадафҳои чоруми миллӣ – саноатикунонии босуръат, рушди иҷтимоӣ, ҳифзи муҳити зист ва тақвияти амният – инъикоси ҳамин ормонҳои миллӣ ба ҳисоб мераванд.
“Шоҳнома”-и безаволи ҳаким Абулқосим Фирдавсӣ ҳамчун як сарчашмаи бузурги адабию фарҳангӣ ва таърихӣ, дар пойдорӣ ва мустаҳкамии Истиқлоли миллии тоҷикон нақши барҷаста дорад. Ин асари пурарзиш на танҳо достони муборизаи ҳақ бар зидди душманони дохиливу хориҷӣ, балки ҳимояи забон, фарҳанг ва арзишҳои миллӣ дар шароити фишору фаромӯшсозии суннатҳост. “Шоҳнома” дар тули қарнҳо руҳи истиқлолхоҳӣ, ватанпарастӣ ва худшиносии миллиро дар қалбҳои мардум бедор нигоҳ дошта, ҳамчун рамзи муқовимат ва ҳувият хидмат намудааст.
Дар замони соҳибистиқлолӣ бо ташаббус ва пуштибонии бевоситаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон омӯзиш ва аҳамияти “Шоҳнома”-и безаволи ҳаким Абулқосим Фирдавсӣ боз ҳам бештар таъкид гардида, нусхаҳои он, ки бо санъати баланди нашр ва ороиши зебои миллии тоҷикӣ чоп шудаанд, имрӯзҳо ба аҳолии кишвар ҳамчун туҳфаи арзишманд тақдим гардида истодаанд. Ин иқдом, монанди нашри васеи китоби “Тоҷикон”-и Бобоҷон Ғафуров, ки ба аҳолии кишвар тақдим гардида буд, як навъ бедорсозии ифтихори миллӣ ва эҳёи ҳофизаи таърихии миллат буда, дар таҳкими худшиносии миллӣ ва ҳифзи Истиқлоли давлатӣ заминаи муҳимму устувор мегузорад.
Дар раванди он, ки 34-умин солгарди Истиқлолро дар сатҳи баланд истиқбол мегирем, ҳар як шаҳрванди кишвар бояд ифтихор намояд, ки дар бунёди ин кишвари обод саҳме дорад. Ҳар ташаббус, ҳар дастоварду комёбӣ натиҷаи заҳмату сабру таҳаммул ва умеду бовар ба фардои дурахшон аст.
Барҳақ, Истиқлол неъмати бебаҳост. Аз ин рӯ, онро бояд чун гавҳари чашм ҳифз кунем, эҳтиром намоем ва дар ин замина насли ҷавонро дар руҳияи ватандӯстӣ, хештаншиносӣ ва масъулиятшиносӣ тарбия карда, ба камол расонем. Танҳо дар ин сурат мо метавонем кафолати бақои миллат ва давлати худро таъмин созем.
Поянда бод, Истиқлоли давлатии Тоҷикистон!
Сарбаланд бод, миллати тоҷик!
Раҷабалиев Хайрулло Холназарович,
ходими калони илмии шуъбаи ҷамъоварӣ ва
нигоҳдории дастнависҳои Маркази мероси хаттии
назди Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон
10
июл
Андешаҳо дар рӯзи 55-солагиии фаъолияти эҷодӣ-илмии Ҳабибуллоҳ Раҷабов, ки бо 4 миллиард аҳолии Сайёра муошират карда метавонад
Наҷмиддин Шоҳинбод,
ходими илмии ММХ
“Рисолати зиёиён аз ҳидояти ҷавонон барои омӯзиши таърих, фарҳангу забони модарӣ, дастовардҳои илм ва технологияҳои пешрафтаи муосир иборат аст”.
(Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон)
Ҳамду сано ва садҳо бор сипос ба Президенти Академияи милиии илмҳои Тоҷикистон академик Қобилҷон Хушвахтзода, ки барои муаррифии инфиродии маҳсули пажуҳиши олимони маъруф муҳити созгор ва минбари арзёбиии дирӯзу имрӯзи илм муҳайё намудааст. Зикри 50, 55, 60-солагии фаъолияти илмӣ-эҷодӣ тавассути маҳфили “Хирад” ба минбари ҳисоботи илмӣ-эҷодии олимон табдил ёфтааст. Ҳамоиши “Хирад” аз роҳи панҷоҳсолаи илмии Узвҳои вобастаи АМИТ Маҳмадов, академик Кароматулло Олимов, профессор Ҳабибуллоҳ Раҷабов, олими маъруф Саидхоҷа Ализода шуҳрат ва эътибори баланди илму ирфонро намоиш доданд.
Дар муҳити илмию адабии мо зумраи олимоне ҳастанд, ки ҳар рӯз дар ин замин бояд зиндагонии онҳо таҷлил гардад, то садсолаҳои оянда насли наврас аз хидмати онҳо огоҳ бошад. То ба ҳол нахондаю нашунидаам, ки дар аҳди қадим, асрҳои миёна, даврони тиллоиии адабиёти тоҷику форс ҷашни 50-солагии Сино, Ҳофиз ва ё 70- солагии Ҳаким Фирадвсиро таҷлил карда бошанд. Маҳз барои ин мо аз зиндагиии бештари онҳо огоҳ нестем. Бале, боз такрор мекунам, ки бояд ҳар рӯзи фаъолияти олими оламшумул, фозилу педагоги маъруф профессор Ҳабибуллоҳ Раҷабов, академик Кароматулло Олимов, профессорон Маҳмадов, Қосимшо Искандаровро ба намоиши насли наврас гузорем. Ин баҳонаест, ки ба насли нав ҳушдор диҳем, ки илму ирфони мо қадру қимати пештараашро барқарор карда, ҳатто дар аксари самтҳо хеле пеш рафтааст.
Ба ҷашни 50-солагии фаъолияти эҷодии Ҳабибуллоҳ Раҷабов (ба шуғли эҷодӣ аз 15 солагӣ шуруъ кардааст) мақолаву очеркҳои ҷолиб нашр шуданд. Вале ман танҳо он чиро, ки ҳанӯз на ҳама медонанд (ва ҳато худи профессор Раҷабов ҳам шояд намедонад), шарҳ медиҳам.
**************************
Ҳабибуллоҳ Раҷабов пас аз устод Мирзо Турсунзода нахустин зиёие буд, ки асрори “Ҳеҷ шунидӣ гапи садсоларо, Қиссаи деринаи Банголаро” аз нав ба баҳсу арзи ақидаи олам гузошт. Дар солҳои ҳафтодум дар илми ҳиндушиносӣ пажуҳишҳои Василий Василевич Радлов, Иван Петровияч Маев, Григорий Максимович Бонгард-Левин ва Валентин Алексадрович Жуковский барин олимони тамаддуни бостонӣ ва муосири Ҳиндустонро ба олам муаррифӣ намуданд. Афсус, ин олимони сатҳи ҷаҳонӣ дар мавриди ҳавзаҳои ҳунарию адабию меъмории тоҷику форс, саҳми Тоҷикон дар рушди маданияти Ҳиндустон, бахусус даврони Салтанати Темуриён хеле кам ва ё сатҳӣ навиштаанд. Ҳамзамон дар ҶШС Тоҷикистон аз ҷумлаи беш аз 3 ҳазор олимон, адибону ҳунарварони тоҷику форс танҳо намунаи ками ашъори Бедил, Хусрави Деҳлавӣ, Ҳасани Деҳлавӣ, Фонии Кашмирӣ, Муҳаммад Иқбол дастраси омма буд.
Марҳаллаи самарабахши вусъати илм ва омӯзиши Ҳинду Покистон аз соли 1975 тавассути олими ҷавон, аввалин мутахассиси забони хиндӣ ва урду, хатмкардаи Донишгоҳи давлатии Ленинград (ҳоло Санкт-Петербург) ҷавонтарин ҳиндушиноси тоҷик Ҳабибуллоҳ Раҷабов оғоз гардид. Ҳабибуллоҳ нахустин олими Осиёи Марказӣ ва панҷумин олими Иттиҳоди Шӯравӣ буд, ки таърих, адабиёт ва маданияти Ҳиндустонро аз рӯйи бойгониҳо, катибаю осорхонаҳо не, аз забону зиндагии зиндаи мардуми Ҳиндустон бо чашми хеш, бе тарҷума аз забони аслии урдуву ҳиндӣ, англисӣ омӯхт. Ӯ, ба қавли Василий Василевич, шинохти Ҳиндустонро аз омӯзиши зиндагӣ ва осори Муҳаммад Иқбол, Робиндранат Такур, Прем Чанд, Бахабони Бхатчария сар кард.
Дар омӯзиш ва муаррифии аллома Иқбол хидмати устод Мирсаид Миршакар, Абдуллоҷон Ғаффоров, Шарафнисо Пӯлодова беназир аст. Аммо профессор Раҷабов дар Тоҷикистон Иқболи нав, Иқболи фалсафаи ишқу имон, Иқболи фано ва нумуъ, Иқболи бемиллату қавм, Иқболи кошифи асрори фалсафаи Исломро муаррифӣ кард. Ва бояд бо ҳарфи калон имрӯз пажуҳиши нодири Ҳабибуллоҳ Раҷабов оид ба қатъи баҳс дар атрофи соли мавлуди Муҳаммад Иқбол, ки аз сои 1938 то 2017 идома ёфт, ба дафтари иқболшиносӣ сабт кард. Олими тоҷик ба баҳс бо далалҳои илмӣ хотима дода, соли дақиқи мавлуди шоирро собит намуд. Ин мақолаи Устод Ҳабибуллоҳ дар Ҳиндустон, Покистон, Шри-Ланка, марказҳои илмии Калкутта, Бангола иқтибос шуд.
Соли 2019 ҳангоми сафари эҷодӣ ба шаҳри Бангалор бо журналист ва ҷомеашиноси Ҳиндустон Раджив Промод аз боби мақоми адабиёти Ҳинду Покистон дар Тоҷикистон суҳбат намудем. Ман он вақт солҳои тӯлонӣ устод Раҷабовро надида будам. Ва ин журналисти ҳинду барои ман Ҳабибуллоҳ Раҷабовро аз диди ҳиндустониҳо муаррифӣ карда, аз ҷумла гуфт: “Мо Муҳаммад Иқболро аз рӯйи китоби профессор Раҷабов шинохтем. Ман шахсан хабари нашри ҳикояҳо ва новеллаҳои адибони Ҳиндустонро аз ҷониби Раҷабов бо забони ноби тоҷикӣ пахш намудам. Профессор Ҳабибуллоҳ нахустин бор дар Тоҷикистон ашъори урдуи Иқболро амиқ таҳлил намуда, бархӯрди алломаро ба таҳамулпазириии мазҳабӣ, равони инсоният кашф кард. Барои аллома Муҳаммад Иқбол миллати ҳинд, покистонӣ, урду, пашту вуҷуд надошт. Ӯ миллатро Шарқ, Аҷам номида буд. Чунончӣ, Носири Хусрав миллатро Хуросон маҳсуб медонист. Боз муҳимтараш он аст, ки профессор Ҳабибуллоҳ Раҷабов бузургтарин ва нерумандтарин маркази ҳинду покистоншиносиро асос гузошт. Ӯ таҷрибаи кафедраи ҳинду покистони Донишгоҳи давлатии Ленинград (ҳоло Санкт-Петербург)-ро, ки худ шогирди ин факулта буд, дар Тоҷикистон татбиқ намуд. Ва дар 5 соли фаъолият дар собиқ Иттиҳоди Шӯравӣ беҳтарин маркази таълимии филологияи Ҳинду Покистон, ситоди пажуҳиши ҳавзаи адабиёти тоҷику форси Ҳиндустон шинохта шуд.
Соли 1983 бо иқдоми Ҳабибуллоҳ Раҷабов барои тадриси фанни адабиёти ҳиндӣ ба кафедра аз шаҳри Москва номзади илмҳои филологӣ, ҳиндшинос Нелли Бобоҷонова ва аз шаҳри Тошканд омӯзгор Валентина Ниёзова даъват шуда буданд. Бо кӯмаки сафорати Ҳиндустон ҳар сол ду-се нафар донишҷӯёни беҳтарини курсҳои болоӣ барои таҷрибаомӯзии забонӣ ба муддати 10 моҳ ба донишгоҳҳои Ҳиндустон, аз ҷумла, ба Маркази омӯзиши забони ҳиндӣ ба шаҳри Агра фиристода мешаванд. Ҳабибуллоҳ Раҷабов дар заминаии кафедраи мазкур соли 2009 “Маркази илмии Покистон” ва соли 2017 “Маркази омӯзиши Ҳиндустон”-ро ифтитоҳ кард.
Профессор Раҷабов на танҳо омӯзиши забон ва адабиёт, таърихи ин ду кишвари абарқудратро меомузонад. Ӯ дар баробари пажуҳиш тамаддуни Ҳинду Покистон, рушди сайёҳии се кишвар, истифодаи васеи технлогия ва таҷрибаи бозори иқтисодии муосири Ҳинду Покистонро дар Тоҷикистон тарғиб менамояд.
Дар даҳҳо дигар самтҳои филологияи Ҳинду Покистон пеш аз номи Ҳабибуллоҳ Раҷабо пешоянди “нахустин” илова мешавад. Дар асл ҳам, ӯ дар даҳҳо самт бори аввал иқдом карда, лоиҳаҳои ҷолибро нахустин бор муассир анҷом додааст. Ба ин хотир ҳам соли 2018 бори аввал дар таърихи Тоҷикистон Ҳабибуллоҳ Раҷабов ба Ҷоизаи Байналмилалии Падма Шри яке аз олитарин мукофоти давлатии Ҷумҳурии Ҳиндустон (бо ибораи дигар, дар самти илм, адабиёт ва таърих онро “Ҷоизаи Нобели Ҳиндустон” низ ном мебаранд) қадр гардид.
Пажуҳиши Ҳабибуллоҳ Раҷабов оид ба ҳаёт ва фаъолияти Аллома Муҳаммад Иқбол (“Муҳаммад Иқбол - шоири абадзинда”. Душнабе Эр-Граф. 2019) бо сабку услуби илмии оммафаҳм дастраси ҳамаи тафаккуру ақлҳо иншо шудааст. Бо як варақ задан чашму ақл саҳифаи китобро то охир тарк намекунад. Чунин усул ба худи олимону адибони Ҳинду Покистон низ писанд омад. Олим ва омӯзгори Ҳиндустон Рафеуддин боре дар суҳбат ба банда гуфта буд: “Асарҳои илмии профессор Раҷабов барои хурдсол, пири хирад, донишҷӯ ва академик баробар дастрас аст. Ман бо шавқу ҳавас мақолаҳо ва китобҳои профессор Раҷабовро мехонам. Гӯё ман достонро мутолиа мекунам”.
Боз як паҳлӯи саҳми назарраси Раҷабов ин аст, ки ӯ бо фарзандону наберагони аллома Муҳаммад Иқбол робита пайдо карда, ба зиндагии пуршарафи Иқбол аз наздик, аз диди пайвандонаш шинос гардид. Бо иқдоми ӯ тайи солҳои зиёд писари Муҳаммад Иқбол Ҷовид Иқбол ва 12 нафар шогирдонаш ба Тоҷикистон ташриф оварданд.
Забони ашъори Муҳаммал Иқбол ин шеваи тоҷикии муосир аст. Шеъри Иқбол дар қолаби забони тоҷикӣ ӯро шуҳратёр гардонд.
Имрӯз дар байни сатрҳои ин очерк мо бояд ошкоро аз асрори кушишҳои маҳдудиятҳои равобити ҶШС Тоҷикистон бо Ҳинду Покистон, омӯзиши тамаддуни Ҳинду Покистон дар даврони Иттиҳоди Шуравӣ ҳарф занем. Сиёсати Кремл аз таъсири Исломи Покистон ва тамоили истиқлолхоҳии Ҳиндустон ба ҶШС Тоҷикистон дар ҳарос буд.
Тамаддуни бостонии тоҷику форс ба Ҳиндустон то соли 1947 марбут аст. Дар ин ҷо беш аз дусад сол давлатдориии тоҷик ва забони тоҷикӣ равнақ пайдо карда буд. Ҳиҷрати Бузурги Осиёи Марказӣ ба Ҳиндустон аз муҳоҷирати Бузурги Аврупо ба қитъаи Амрико камӣ надошт. Муҳоҷирати азими меҳнатӣ барои равнақи тамаддуни дохилӣ мусоидат кард. Аҳли зиё мардуми босавод ба Ҳиндустон сафар мекарданд, то ғизои моддӣ ва маънавиии хешро таъмин кунанд:
Ру ба Ҳинд овардани равшандилон аз баҳри чист?
Рӯзгор оинаро муҳтоҷи хокистар кунад.
Бидуни 5 олими ҳиндшинос дигар зиёиён ба ин хазинаи ниёгони мо роҳ надоштанд. Мероси 1200 солаи моро танҳо 5 нафар тадқиқу тарғиб мекарданд. Ва забардасттарин пажуҳишгар, коргардони маркази илмию таълимии Тоҷикистон Ҳабибуллоҳ Раҷабов мебошад. Профессор Раҷабов, ба қавли профессор Қосимшо Искандаров, бо 4 миллиард аҳолиии Сайёра (1 миллиарду 456 миллион аҳолии Ҳиндустон ва 1,3 миллиард англисзабон) бе тарҷумон озод ҳарф зада метавонад.
Асару монографияҳои илмии Ҳабибуллоҳ Раҷабов «Рабиндранат Тагор» (Душанбе, 2012), «Прем Чанд» (нашри дуюм. Душанбе, 2015), «Адабиёти ҳиндӣ дар замони ҳозира» (Душанбе, 2017), «Ташаккул ва инкишофи достони муосири ҳиндӣ» (Душанбе, 2018), «Муҳаммад Иқбол - шоири абадзинда» (Душанбе, 2019) ба захираи тиллоии илмии омӯзиши Ҳинду Покистон шомил шудаанд. Аксари асарҳои Ҳабибуллоҳ Раҷабов дар донишгоҳҳо, коллеҷҳои Деҳлии нав, Бангалор, Ҳайдаробод. Калкутта (Ҳиндустон), Исломобод, Лоҳур, Карочи, Пешовар (Покистон), Бангола (Бангладеш), Коломбо (Шри-Ланка) чун намунаи олии пажуҳишӣ ба ҳайси дастури илмӣ истифода мешаванд.
Тарҷумон-соҳиб
“Ҳеҷ гоҳ суроғаи фатҳи қуллаи муродатро ба касе нагӯй. Чун суроғаатро ёфтанд, туро аз набард дар канор мепартоянд”.
(Прем Чанд, адиби Ҳинд)
Моҳи феврали соли 1982 тибқи Қарори Бюрои КМ ҲКИШ Шӯрои вазирони Иттиҳоди Шуравӣ ва КМ ВЛКСМ барои ёрии амалии бунёди ҷомеаи демократиии дунявии Ҷумҳурии Демократии Афғонистон гуруҳи мушовирони ҳизбӣ, комсомолӣ таъсис дода шуданд. Дар ҳайати гуруҳи корӣ ташкилу сафарбаркунии мушовирин ва тарҷумонҳои созмони ҷавонон аз ҶШС Тоҷикистон олими ҷавон донандаи забонҳои форсӣ, урду, ҳинду ва англисӣ Ҳабибуллоҳ Раҷабов интихоб гардид.
Ҳабибуллоҳ Раҷабов аввалан дар Тоҷикистон тарҷумонҳо ва мушовиронро омода менамуд. Аз ҷумла, беҳтарин тарҷумонҳои тоҷик Қосимшо Искандаров, Шарофиддин Имомов, Раҳматулло Абдуллоев, Шириншо Замоновро интихоб карда, барои сафари Афғонистон тавсия дода буд. Ва баъдан соли 1982 худаш то соли 1984 дар Афғонистон ба ҳайси тарҷумон, омӯзгор ва мушовири сиёсӣ хидмат намуд. Собиқ мушовири КМ ВЛКСМ дар Афғонистон Житнухин дар бораи Ҳабибуллоҳ Раҷабов чунин зикр мекунад: «Ман аз дониш, салиқа ва маҳорати тарҷумонии Раҷабов ба ҳайрат афтодам. Дар як нишаст ба 4 забон тарҷума мекард. Ҳамзамон гӯё як умр дар Афғонистон зиндагӣ карда бошад, урфу одат, шишту хез, равони ин мардумро медонист».
Ин фазилатҳои басо ҳайратовари Ҳабибуллоҳ баъзан мушовиронро ба шакку шубҳа мебурд. Мушовир Александр Ребрик қайд кардааст: «Ман аввалан гумон кардам, ки Раҷабов корманди хадамоти махсуси иктишофӣ аст, зеро танҳо кормандони кашфи хориҷӣ 4, 5 забонро озод медонистанд. Баъдан фаҳмидам, ки ин ҷавони хоксору дилёб ҳамаи забонҳои Ғарбу Шарқро дар зодгоҳи ман – шаҳри Ленинград омӯхтааст. Барои ҳамин ман ӯро бо лутф “ҳамшаҳрӣ” мегуфтам».
Бояд зикр кард, ки солҳои 1979 - 1990 танҳо 23-25 фоиз тарҷумонҳо касбӣ буданд. Аксари кулли тарҷумонҳо тавассути забони тоҷикии муосир бо афғонҳо муошират намуда, ба мушовирон тарҷума мекарданд. Мутаассифона, истилоҳоти тахассусӣ, соҳаи тиббӣ, техникӣ тафовути калон доштанд. Аз ин рӯ, Ҳабибуллоҳ феҳристи истилоҳоти мухтасари сиёсӣ-иҷтимоиро ба забони форсӣ ва русӣ мураттаб намуд. Ҳабибуллоҳ дар ин ҷода низ мактаби хоси худро таъсис дод. Ӯ ҳамаи 126 тарҷумонро аз санҷиш гузаронида, барои кор бо сохторҳои созмони ҷавонони Афғонистон (ДОМА) омода мекард. Бо кушиши Ҳабибуллоҳ Раҷабов, тарҷумонҳо Қосимшоҳ Искандаров, Раҳматуллоҳ Абдуллоев, Шониёз Мӯсоев, Мурод Ҳусейнов дастуру рисолаҳои тавсиявии методӣ ба созмони ҷавонони Афғонистон мураттаб карда буданд.
Ҳамзамон Ҳабибуллоҳ Раҷабов оид ба риояи ахлоқ, урфу одатҳои диниву миллии Афғонистон ба мушовирон тавсияҳо медод. Собиқ раиси Шурои тарҷумонҳои назди сафорати Иттиҳоди Шуравӣ дар Афғонистон Зафар Мирзоев (Зафар Мирзоиён, ёдаш ба хайр!) соли 2010 ёдрас шуд: «Ҳабибуллоҳ на танҳо тарҷумони комсомол набуд. Ӯ ба ҳамаи сохторҳо ва қарордодҳои расмии Иттиҳоди Шуравӣ дастуру машварат медод».
Барои заҳмату талошҳояш Ҳабибуллоҳ бо медали «Даҳ соли инқилоби Савр» (1988), медали «Аз мардуми сипосгузори афғон» (1988), Нишони фахрии «Барои саҳми дӯстӣ»-и Ҷамъияти дӯстии халқҳои СССР (1991), медали «Иштирокчии амалиёти ҷангӣ» (2011), медали «25 сол аз анҷоми амалиёти ҷангӣ дар Афғонистон» (2014), медали «30 сол аз анҷоми амалиёти ҷангии Артиши 40-ум дар Афғонистон» (2019), медал барои тарғиби илм «Михаил Ломоносов», «70-солагиии Ғалаба ба фашизми Гитлерӣ, солҳои 1941 1945» ва тақрибан 90 ифтихорнома ва сипосномаҳо қадр гардидааст.
Фарҷоме, ки ба оғози табаддулоти тафаккур мебарад…
«Ягона роҳи ҳаловат бурдан аз зиндагӣ нотарс будан ва наҳаросидан аз шикасту офатҳост».
(Ҷавоҳирлаъл Неру)
Дар фарҷом боз ду шоёнтарин хислату хулқи қимати ин марди наҷибу фозилро тафсир хоҳам кард. Намедонам дар мадди аввал чӣ гузорам. Ба ин хотир, танзи соли 1993 навиштаамро ёдрас мекунам:
Ҷавоне савори автомобили гароннарх сари роҳ марди қоматхамидаи солхӯрдаро, ки дастҷузвдони куҳнаи чарминро вазнин-вазнин бо худ кашола мекард, дучор омада, истод:
- Ҳамид Почоевич, шумо хуб ҳастед? Шодам, ки пас аз солиёни зиёд Шуморо мебинам, - бо хушнудӣ гуфт ҷавони олуфтасимои мисли занон тилло дар гардану дастон.
- Нашинохтам, ҷавони азиз, - бо хастагӣ ҷавоб дод муаллим Почоевич.
- Ман, муҳтарам профессор, шогирди шумо будам. Якумин аспиранти Шумо. Хайрият партофта, ба тиҷорат гузаштам. Ҳоло 4 автомашина, 3 ҳавлӣ дорам. Шинед, шуморо ба хонаатон бурда монам…
- Не, ташакур, ман наздик омадам, - гуфта Почоевич саховати ҷавонро рад кард.
Боз пас аз чанд чақрим мошини “Лендкурезер”-и нав дар назди Почоевич мисли тонк ғуррос зада истод. Ҷавони ришдори бойбачаи асри нав муаллимро садо дод:
- Почоевич, монда набошед! Шинед, бурда расонам. Ҳоло ҳам китобҳои вазнинатонро напартофтед, - садо баровард аз паси рули мошин он ҷавон.
- Ман аслан ба мошинҳои бегона намешинам, писарам.
- Мо бегона не-ку? Панҷ сол дарс хонда, ду сол аспирантатон будам. Ҳоло корхонаи фурӯши пиво дорам. Хоҳед ин автомашинаро ба Шумо тақдим кунам…
- Не, ташаккур, ман ба 25 одат кардагӣ, - бо сардӣ гуфт Почоевич.
- 25 кадом маркаи мошин?
- Автобуси рақами 25, бародари азиз…
Дар хамгашти охирини кӯча марди миёнсоле аробаро базӯр кашола карда мерафт. Аробакаш муаллимро дида гуфт:
- Ҷаноби профессор, аҳволатон хуб аст?
- Чӣ, ту ҳам як замон аспиранти ман будӣ?
- Не, Почоевич, ман ҳоло ҳам дар факултаи шумо мудири кафедра ҳастам... (Н. Шоҳинбод. «Хар дар рег», 1993).
Устоди азизи мо Ҳабибуллоҳ Раҷабов низ мисли Почоевич дар ивази сарват, мансаб, касби омузгорӣ, илму ирфонро напартофта, аз хидмати ғаразноки ба ном шогирдон даст кашида буд. Солҳои навадуми замони даргириҳо ба Ҳабибуллоҳ Раҷабов, мутахассис ва донандаи 4 забони хориҷӣ, лоиҳаҳои тиҷоратӣ пешниҳод карда буданд. Дипломатҳо низ паси ҳам меомаданд. Аммо Ҳабибуллоҳ Раҷабов кафедраи филологияи Ҳинд, боргоҳи муқаддаси илм – Академияи миллии илмҳоро ба сарвату шуҳрат иваз накард. Имрӯз низ шогирдон тарбия карда, тамаддуну адабиёти ду кишвари тавонои сернуфузи дунёро муаррифӣ мекунад…
Дуюмин ва шояд садумин фазилату қиммати мардонагии Ҳабибуллоҳ Раҷабов дар ин дунёи пуртаззоду пурталотум тарбияту парвариш, таҳкими кӯчактарин сохтори ҷомеа - оила мебошад. Чанд сол қабл лоиҳаи “Энсиклопедияи оилаҳои эҷодкор”-ро таҳия намуда, ба он оилаҳо ё худ ҷуфти эҷодкор, мисли Озарахш, Фарзона, Зулфия, Абдуҷаббор, Адолат Мирзоева, Раҳматкарими Давлат, Ҳабибуллоҳ Раҷабов ва Вахобова Назираро шомил намудам. Ҳамсари Ҳабибуллоҳ Назирабону олими пуркор ва яке аз фаъолтарин олимони Институти омӯзиши масоили Аврупо ва Осиё мебошад. Фарзандони онҳо Эраҷ (1982), Искандар (1985), Наҷибуллоҳ (1987) соҳиби дипломҳои донишгоҳҳои маъруфи дунё буда, имруз ба ҳайси менеҷерҳои маъруф дар бахшҳои мухталифи иқтисод меҳнат мекунад. Асрори оилаи тифоқу воҳид ин пандномаи Рабиндранат Тагор аст: «Муҳаббате ҳаст, ки дар осмон озодона шино мекунад. Ин муҳаббат рӯҳро гарм мекунад. Ва муҳаббате ҳаст, ки дар корҳои ҳаррӯза пароканда мешавад. Ин муҳаббат оила аст».
26
июн
Маҳмадёри Шариф
Чист Ваҳдат?
Гирди ҳам пайваст шудан,
Як марому як паём, ҳамдаст шудан.
Омадан дар як миён аз ҳар канор,
Бо матонат бо виқору бо шиор.
Мулки аҷдодӣ ба ҳам бардоштан,
В-андар он тухми муҳаббат коштан.
Тан ба зањмат додан аз ихлоси том,
Пас ба фатҳи корҳо рафтан тамом.
Ин Ватанро чун гулистон кардан аст,
Ҳар ниҳодашро гулафшон кардан аст.
Баски ширкатҳо басе дар кор шуд,
Нахли ин мулки куҳан пурбор шуд.
Андар ин кишвар биёмад тозакор,
Тозагӣ дар он фузуду рӯзи кор.
Шаҳри моро шаҳри гулҳо ном кард,
Офарин онро, ки ин иқдом кард.
25
июн
АЛИИ МУҲАММАДИИ ХУРОСОНӢ
Диёри мо диёри нуру гавҳар аст,
Зи қулла то ба қулла тахту минбар аст,
Зи чашма то ба чашма оби Кавсар аст,
Назарнамудаи Ҳақу паямбар аст;
Бародарон, бародарони меҳрубон, ба ҳам шавем,
Барои шуҳрати диёри нозанин алам шавем!
Шавад, зи чашмаҳо ба наҳрҳо расем,
Зи наҳрҳо ба рӯду баҳрҳо расем,
Ба майли қалби пок ҳар куҷо расем,
Марому мақсад ин ки мо ба мо расем;
Бародарон, бародарони меҳрубон, ба ҳам шавем,
Барои шуҳрати диёри нозанин алам шавем!
Замонаро ба ранги дигар офарем,
Самои мулкро пурахтар офарем,
Сарои мулк аз дур, аз зар офарем,
Зи буда беҳ, зи буда беҳтар офарем;
Бародарон, бародарони меҳрубон, ба ҳам шавем,
Барои шуҳрати диёри нозанин алам шавем!
Зи хоки пок суди мо зи ваҳдат аст,
Биё, шукӯҳу буди мо зи ваҳдат аст,
Нишоти мо, вуҷуди мо зи ваҳдат аст,
Таронаву суруди мо зи ваҳдат аст;
Бародарон, бародарони меҳрубон, ба ҳам шавем,
Барои шуҳрати диёри нозанин алам шавем!
Ваҳдати миллӣ ва пойдории он асосан се омили асосӣ дорад. Якум, иродаи матини мардум, ки сиёсати оштии миллиро ҷонибдорӣ мекунад. Дуюм, омили байналмиллалӣ- сиёсати сулҳҷӯёнаи кишварҳо ва созмонҳои байналмилалӣ вобастагӣ дорад, ки ба устувории сулҳ дар кишвари тоҷикон манфиатдоранд. Омили аслӣ ва ниҳоие, ки сабаби ба вуҷуд омадани ин ду омили дигар аст, ин нақши шахсият мебошад.
Поягузори сулҳу Ваҳдати миллӣ - Президенти кишвар, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҳалкунанда буд ва ҳаст. Талошу ҷонбозиҳои Сарвари давлат омили ваҳдату ягонагии тоҷикон гардид. Ваҳдати миллӣ буд, ки ҳазорон фирориёни тоҷик ба ватан баргаштанд. Ваҳдати миллӣ буд, ки Тоҷикистон сол ба сол рушд карда истодааст. Ваҳдат ва ягонагӣ буд, ки дар муддати кӯтоҳ Тоҷикистон ба ин қадар комёбиҳо ва пешравиҳо дар ҳамаи соҳаҳои хоҷагии халқ, дар шаҳру ноҳияҳо ноил гардидааст. Махсусан, шаҳри Душанбе босуръати хеле тез тараққӣ карда истодааст. Ҳангоме ки саёҳону меҳмонони хориҷӣ ба шаҳри зебои мо ворид мегарданд, баъзеҳо дар ҳайрат мемонанд, ки чи тавр ин шаҳри мо дар кутоҳтарин муддат рушт кардааст. Биноҳои замонавии истиқоматӣ, биноҳои маъмурӣ, китобхонаҳо ва осорхонаҳо намуди шаҳри Душанберо зеботар гардонидаанд. Дар пойтахт биноҳои баландошиёна: Китобхонаи Миллӣ, Кохи Наврӯз, Наврӯзгоҳ, майдони “Истиқлол”, мактабҳо ва майдончаҳои варзишӣ сохта ба истифода дода шудаанд. Дар ин ҷо албатта саҳм ва ташаббусу кордонии мири шаҳри Душанбе Рустами Эмомалӣ, низ ҳалкунанда мебошад.
Дар тӯли 28 соли ваҳдати миллӣ буд, ки Тоҷикистон ба пешравиҳо ва комёбиҳои бузург дар ҳамаи соҳаҳои хоҷагии халқ ноил гардидааст. Дар ин солҳо, дар кишвар чӣ қадар корхонаҳо, мактабҳо, нақбҳо, роҳҳои нав, пулҳо, варзишгоҳҳо ба истифода дода шудаанд. Нақби“Анзоб”, “Чормағзак”, “Шаршар” ва “Дарвоз” сохта ба истифода дода шудаанд.
Дар соли 2025 як нақби дуюм дар ноҳияи Дарвоз бояд ба истифодаи сокинон қарор бигирад.
Ваҳдати миллӣ буд, ки дар Тоҷикистон барномаҳои бузург рӯйи кор омад. Аз ҷумла, аз гумбасти комуникасии раҳо ёфтани Тоҷикистон. Роҳҳо дорои аҳамияти стротегӣ доштани ҷумҳурӣ мебошад, яъне сохтимони роҳҳои автомобилгарди Ҷануб - Шимол, роҳҳои мошингарди Душанбе - Кулоб-Дарвоз ба истифода дода шуда буд. Дар соли 2025 бошад роҳи мошингард, аз ноҳияи Ванҷ то дарвозаи Рӯшон бояд ба истифода дода хоҳад шуд. Инчунин нақшаи стротегӣ дар соҳаи энергетика, сохтимони Неругоҳи аср - Роғун бо маром идома ёфта истодааст
Бо шарофати сулҳу оромӣ - кишвари мо мунтаззам рушт карда ба пеш рафта истодааст. Дар ҳамаи вилоятҳо, шаҳрҳо, ноҳияҳои кишвар мардум ба бунёдкорӣ, созандагӣ, ободкорӣ диққати махсус дода истодаанд.
Масалан, агар дар худи Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон гирем, шаҳри Хоруғ симои худро сол ба сол тағъир дода истодааст, хонаҳои истиқоматии 9 ошиёна сохта ба истифода дода шудааст. Театри мазҳакави ба номи Меҳрубон Назаров сохта ба истифода дода шудааст, инчунин биноҳои маъмурӣ, идораҳои давлатӣ, мактабҳо, майдончаҳои варзишӣ дар солҳои 2024 - 2025 биноҳои истиқоматӣ ва маъмурӣ сохта ба истифола дода шудаанд. Дар шаҳри Хоруғ сохтмони хонаи истқоматии 20 ошёна идома дорад.
Дар ноҳияи Мурғоб Нерӯгоҳи барқиро соли 2022 сохта ба истифода дода шуд. Ҳоло бошад дар ноҳияи Роштқалъа сохтмони хонаҳои истиқоматӣ ва Беморхонаи вилоятиро сохта ба истифода дода мешаванд. Инчунин дар ноҳияи Роштқалъа Нерӯгоҳи барқии “Себзор” сохтимонаш давом дорад ва солҳои наздик сохтмонаш ба анҷом мерасад ва мушкилоти барқро, ҳам дар ноҳия ва вилоят бартараф хоҳад кард. Ин албатта ба шарофати сулҳу ваҳдати миллӣ ба амал омадааст.
Дар нақша аст, ки имсол ба муносибат Рӯзи ваҳдати миллӣ Нерӯгоҳи “Себзор”-ро ба истифода хоҳанд дод.
Як мисоли дигаре, ки ба шарофати ваҳдати миллӣ ба вуқуъ пайвастаст, ин сохтмони шоҳроҳи Кулоб -Дарвоз мебошад, ки роҳсозон ин роҳро мутобиқи талаботи сатҳи ҷаҳонӣ ҷавобгу сохта ба истифода додаанд. Инчунин шоҳроҳи Дарвоз- Ванҷ, то даромадгоҳи Рӯшон давом дорад. Сохтмончиён ин шоҳроҳро мутобиқи стандартҳои байналмилаллӣ сохта истодаанд. Соли 2025 бояд минтақаи шоҳроҳи Ванҷ то дарвозаи Рӯшонро ба истифода хоҳанд дод. Дар ояндаи наздик сохтмони ин роҳ байни ноҳияҳои Рӯшон - Шуғнон оғоз хоҳад ёфт, албатта ин корҳои бунёдкорӣ ва азнавсозӣ ҳамааш ба шарофати Ваҳдати миллӣ ба амал омадааст.
Бояд қайд кард шаҳре, ки аз сол 1997 ба худ номи Ваҳдатро гирифт дар ҳамаи соҳаҳо бо суръати тез рушт ёфта истодааст. Дар ин шаҳри зебо низ хонаҳои баландошиёна қомат афрӯхтаанд ва ҳусни шаҳрро дигар карданд. Инчунин шаҳри Турсунзода низ бо биноҳи зебо ва замонавӣ, симои худро дигар карда, саёҳон ва меҳмононро ба худ ҷалб менамояд.
Марказҳои маъмурии вилоятҳои Хатлон, шаҳрҳои Бохтару Кӯлоб ва Норак, вилояти Суғд, шаҳрҳои Хуҷанд, Ғафуров, Бӯстон ва Исфара инчунин дар вилояти Бадахошон, шаҳри Хоруғ ва ноҳияҳои он, рӯз то рӯз ва сол то сол обод мешаванд ва мо шаҳрвандон бояд аз ин навсозиҳо фахр кунем, ки Тоҷикистон азиз зеботар мегардад.
Маркази маъмурии ҳамаи ноҳияҳои вилояти Бадахшон: Дарвоз, Ванҷ, Рӯшон, Шуғнон, Роштқалъа, Ишкошим, Мурғоб ва шаҳри Хоруғ пурра азнавсозӣ карда шуд ва симои шаҳру ноҳияҳоро тамоман дигар шудааст. Ин корҳо албатта ба шарофати сулҳу ваҳдати миллӣ ба вуқуъ омадааст, ки сокинони ин вилоят азнавсозӣ ва бунёдкорӣ мекунанд.
Шаҳрвандони асилу солимақли Тоҷикистон, махсусан ҷавонон бояд доимо зираку ҳушёр бошанд, нагузорем, ки нохалафон ба пешравии Тоҷикистони азизи мо халал расонанд, Ваҳдати миллиро ҳифз намоем.
Тоҷикстон соҳибистиқлол, ки ҳамчун узви комилҳуқуқи ҷомеъаи ҷаҳонӣ шинохта шудааст, таҳти роҳбарии Сарвари муаззам, Асосгузори Суҳу Ваҳдати миллӣ Эмомалӣ Раҳмон дар миқёси ҷаҳон мақом ва нуфузи хоссае доранд.
Аммо мо бояд фаромӯш накунем, ки нооромиҳо дар чандин кишварҳои олам, махсусан дар кишварҳои исломӣ, аз хатарҳои байналмиллалӣ, терроризму экстеремизм сар мезанад ва онҳо ба ҷаҳони мутамаддин таҳдид мекунад. Инчунин он ашхосе, ки дар хориҷа истода, ба тарафи Тоҷикистони азизи мо санги маломат мепартоянд ва намехоҳанд кишвари мо пеш равад ва рушт кунад. Мо бояд бо ин гуна нохалафон муборизаи беҳамто бибарем.
Сиёсатмадорони сатҳи ҷаҳонӣ ба таҷрибаи Сулҳи тоҷикон ва саҳми Асосгузори Сулҳу Ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон баҳои баланд медиҳанд.
Бигзор, ҳамеша дар Тоҷикистони азизи мо, сулҳу ваҳдати миллӣ поянда бошад !
Шиоре, ки аз тарафи Сарвари давлат Эмомалӣ Раҳмон гуфта шуда буд, саривақтӣ аст ва мардуми шарафманди тоҷик кӯшиш мекунанд, ки Тоҷикистони азиз бояд дар ҳамаи соҳаҳо; пеш аз ҳама дар сиёсати дохилӣ ва хориҷӣ, кишвари мо намуна бошад ва инчунин азнавсозӣ дар ҳамаи соҳаҳо, аз ҷумла маориф, тандурустӣ, техниологияи муосир, саноат, энергетика ва хоҷагии халқ пешрафта бошад. Тоҷикистон ба пеш !
Толибзиё Сафдаршоев,
ходими илмии
Маркази мероси хаттии
назди Раёсати АМИТ
Ғиёсов Нурулло Исматович,
профессор, ходими калони илмии
Институти илмӣ-таҳқиқотии илмҳои
ҷомеашиносии Муассисаи давлатии
таълимии “Донишгоҳи давлатии
Хуҷанд ба номи акад. Б.Ғафуров”
Дар таърихи лексикографияи муосири тоҷик оғоз аз нимаи дуюми қарни XX то имрӯз силсилаи осори хурду бузург рӯйи чоп омадаанд, ки далели қотеъ аз рушди бесобиқаи ҳамаи навъҳои фарҳангҳо – доиратулмаорифӣ ва филологӣ дар Тоҷикистон мебошад. Барои тақвияти ин фикр метавон аз “Энсиклопедияи советии тоҷик”, “Энсиклопедияи адабиёт ва санъати тоҷик”, “Энсиклопедияи миллии тоҷик”, “Энсиклопедияи хоҷагии қишлоқи Тоҷикистон”, “Донишномаи Сомониён”, “Донишномаи “Шашмақом”, “Луғати нимтафсилии тоҷикӣ барои забони адабии тоҷик”-и устод Айнӣ, “Фарҳанги забони тоҷикӣ”, “Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ”, “Фарҳанги мукаммали забони тоҷикӣ” ва ғайраҳо ёд кард, ки дар ин давра ба дасти хонандагон расидааст.
Лозим ба қайд аст, ки машҳуртарин донишномаҳои умумӣ дар таърихнигории форсӣ-тоҷикии қуруни вусто “Китоб-уш-шифо” ва “Донишнома”-и Абуалии Сино (с. тав. 980 - с. ваф. 1037), ки якумӣ ба забони арабӣ ва дуюмӣ ба забони форсӣ-тоҷикӣ навишта шуда буд ва “Мафотиҳ-ул-улум”-и Абуабдуллоҳ Муҳаммад ибни Аҳмади Котибии Хоразмӣ (с.тав. 910 - с.ваф. 980) ва ғайраҳо мебошад. Вале ба маънои имрӯзаи ин истилоҳ ва падида чунин намуди фарҳанг дар фарҳангнигории форсӣ-тоҷикӣ танҳо дар қарни XX пайдо шудааст (1, с.19).
Дар баробари ин, дар фарҳангнигории тоҷикии муосир зарурати дигаре ба миён омадааст, ки фарҳангҳои доиратулмаорифиро водор ба халли он мекунад. Бо сухани дигар гӯем, фарҳангҳои доиратулмаорифӣ вазифаи на танҳо додани иттилои комил дар бораи ҳар як моддаи луғавии ба фарҳанг дохилшударо бояд иҷро кунанд, балки дар ҳифзу манфиатҳои миллӣ, эҳёи асолати фарҳангӣ ва суннату анъанаҳои неки ниёгон хидмат намуда, дар тарғиби ғояҳои миллӣ, тақвияти ҳофизаи таърихии тоҷикон, алалхусус ҷавонон, дар боло бурдани сатҳи худогоҳиву ҳуввияти миллӣ, ватандӯстӣ, ифтихор аз таъриху фарҳанги миллӣ саҳми арзанда гузоранд. Аз ҷониби дигар, вазифаи дигари таълиф ва чопи фарҳангҳои диоратулмаорифӣ ба мардум расонидани иттилои воқеии илмӣ, асоснок ва асил дар бораи ҳодиса, падидаҳои таърихӣ, сиёсӣ, адабӣ, фарҳангӣ, иҷтимоӣ, иқтисодӣ ва равандҳои гуногуни дар қаламрави Хуросони Бузург рухдода мебошад, зеро, мутаассифона, аз нигоҳи нодурусту ғайриилмӣ ва дар заминаи принсипҳои вайрону беасос шарҳу тафсир додани ин вожаҳову падидаҳо дар кишварҳои дигари Осиёи Марказӣ зиёд шуда истодааст.
Аъзои шурои назорати илмӣ барҳақ таъкид мекунанд, ки “Хушбахтона, Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз рӯзҳои нахустини роҳбарӣ дар ростои баланд бардоштани сатҳи худогоҳию худшиносӣ, омӯзишу таҳқиқи мероси гаронмояи аҷдодӣ, тақвияти ҳофизаи таърихии миллӣ ва устувору пойдор сохтани пояҳои давлатдорӣ камари ҳиммат баста, дар ин самт ибтикороти ҷиддӣ рӯйи даст гирифтаанд” (2, с.5). Китобе, ки бо унвони “Мероси фарҳангии Хуросони Бузург. Феҳристи бузургони тоҷик-форс” дар Душанбе дар соли 2024 дар як ҷилд ва ду китоб ба нашр расид, таҳти ҳидоят ва пуштибонии бевоситаи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар мақоми Лоиҳаи миллӣ рӯйи кор омад. Чунонки мураттибони асар қайд менамоянд, “ҳадафи Лоиҳаи миллии “Мероси фарҳангии Хуросони Бузург” бо такя ба сарчашмаҳои муътамади таърихӣ ва дидгоҳҳои мушаххаси илмӣ, инъикосу бозтоби ҳақиқати таърихӣ, ҷуғрофиёӣ, динӣ, мазҳабӣ ва тамаддуни сокинони қаламрави Хуросони Бузург мебошад, ки сарзамини аҷдод ва марзу буми ниёгони бономусу боғурури тоҷикон аст” (3, с.6).
Дастандаркорони ин Лоиҳаи бузург тасмим гирифтаанд, ки мавзуъҳои доманадор ва гуногунпаҳлӯро, аз қабили таърих ва ҷуғрофиёи Хуросони Бузург, забон ва хат, устура, шеър ва адабиёти қадим, дин, мазҳаб, фалсафаи миллӣ, улуми табиӣ-риёзӣ, осори ҳунарӣ, иқтисод, мусиқӣ ва ҳунари мусиқӣ ва амсоли инро ба сифати масъалаҳои меҳварии тадқиқот дар китобҳои худ матраҳ созанд. Ин аст, ки гурӯҳи корӣ ҷилди нахустини силсилаи “Мероси фарҳангии Хуросони Бузург” дар се қисм таҳти унвони “Феҳристи бузургони тоҷик-форс” ба чоп тайёр карданд, ки ду китоб аз он соли гузашта ба дасти чоп расид. Китоби якум аз моддаи луғавии “Каюмарс” оғоз гардида, дар бораи зиндагӣ ва рӯзгори шахсиятҳои марбут ба силсилаи Пешдодиён ва замони эшон иттилоъ дода, бо Абулмузаффари Самъонӣ – муҳаддис, муфассир ва фақеҳи қарни ХI ба итмом мерасад. Китоби дуюми ҷилди нахустин роҷеъ ба 1200 шахсияти маъруфи таърихии қаламрави фарҳангии Хуросони асрҳои ХI-XVI иттилоъ медиҳад.
Яке аз вежагиҳои ин донишнома дар усули ҷобаҷогузории моддаҳои луғавии он аст. Тамоми донишномаҳо имрӯз дар кишварҳои мутараққӣ, аз ҷумла Тоҷикистон, усули алифбоии ҷобаҷогузории маводро риоя мекунанд, ки барои дарёфти мавод барои истифодабарандаи он марғубтарин усул маҳсуб меёбад. Вале мураттибони ин донишнома усули дигар, яъне усули замонӣ ё хронологиро интихоб кардаанд. Аз ин ҷо, донишнома бо “Каюмарс” – нахустин инсон дар ҷаҳоншиносии аҷдоди мо, нахустин шоҳ дар таърихи тоҷику форсҳо оғоз гашта, сипас маълумот дар бораи ашхосе меравад, ки аз лиҳози замонӣ пештар аз якдигар зиндагӣ ва фаъолият кардаанд.
Шояд ин вежагии асар аз муҳассаноти дигари ин китоб сар зада бошад. Таҳиягарони асар аз технологияи муосири рақамӣ истифода бурдаанд, ки ба қавли эшон, “бо таваҷҷуҳ ба мушаххасоти ҳуввияти зеҳнӣ ва хислату характери насли наврасу ҷавони имрӯз таҳия шудааст” (3, с.7). Ин маънии онро дорад, ки дар китоб танҳо феҳристи ашхос оварда шудааст, аммо иттилооти илмӣ ва муфассалро роҷеъ ба ин шахсият аз тариқи телефони мобилӣ ё компютер хонанда метавонад ба тавассути рамзе - (QR), ки баъди номи ҳар як шахс ҷой дода шудааст, пайдо кунад.
Ҷилдҳои минбаъдаи Лоиҳа ҳам ба ҳамин шаклу мазмун ба дасти хонандагон мерасад. Зимнан, ин Лоиҳа аз ҷониби Фонди Президентии таҳқиқоти бунёдӣ сармоягузорӣ мешавад. Дар китоб мо маълумотро дар бораи ашхосе метавонем пайдо кунем, ки мероси гаронарзише ба мо ва умуман тамаддуни ҷаҳонӣ гузоштаанд. Хидмати чунин ашхос на танҳо муассир дар раванди худшиносӣ, худогоҳӣ ва худсозии миллати тоҷик аст, балки бозгӯи нақш ва мақоми тоҷикон дар ташаккул ва рушди тамаддуни ҷаҳонӣ мебошад. Профессор Ш.Солеҳов ба ин лоиҳа баҳои баланд дода, таъкид мекунад, ки мо дар шинохт ва маърифати мақому нақши Хуросони Бузург дар таърихи тамаддуни башарӣ хеле таъхир кардем ва менависад: “Ба ҳамин хотир, имрӯз аз ҳар гӯшаю канори ҷаҳон ва минтақа даъвоҳои ворисият ба фарҳангу тамаддуни ин хиттаи ҳамешасабзи тамаддуни мо баланд мешавад. Аз ин ҷиҳат ҳам, амалисозии давра ба давраи Лоиҳаи мазкур як навъ муҳри хомӯшӣ бар даҳони ин даъвогарон мезанад” (4, с.2).
Аз муҳассаноти дигар ва бисёр муҳимми ин асар таълифи он бо се забон – тоҷикӣ, русӣ, англисӣ ва бо ҳуруфи ниёгон овардани матолиб мебошад. Чунин тарзи додани иттилоъ тақозои замон ва орзуи ҳамаи аҳли зиё буд ва аз ин рӯ месазад, ки бори дигар ва алоҳида ба дастандаркорони ин иқдом ташаккур гуфт, зеро доираи истифодабарандагони онро хеле ва хеле зиёд мекунад ва, аз ҳама муҳим, ҳақиқат ва асли воқеаро ба ҷаҳониён ба тавассути ин забонҳои маъмул дар тамоми кураи Замин ошкор мекунад.
Дар баробари табрики аҳли Лоиҳа бо ин муваффақияти беназирашон дар шиносонидани таърихи Хуросони Бузург, нақши он дар ташаккулу рушди тамаддуни башарӣ ва анҷоми чунин як кори хайр мехостам ду нуктаро таъкид кунам, ки шояд ҳалли он ба фоидаи кор бошад: 1. Усули ҷобаҷогузории мавзуи Лоиҳа, ки усули хронологӣ аст, дарёфти иттилоъро дар бораи шахси замони зиндагиаш номаълумро мушкил мекунад. Барои дарёфти номи ин шахс ва иттилоъ пайдо кардан аз тариқи рамзи муайяншуда хонандаро мебояд, ки бо тамоми китоб ошно шавад. Хуб мешуд, ки минбаъд дар охири китобҳои минбаъда ё дар китоби алоҳида номи ин ашхос ба тартиби алифбоӣ оварда шаванд.
2. “Феҳристи бузургони тоҷику форс” гузоштани китобҳои ҷилди якуми он каме бо шакл ва мазмуни он мувофиқат намекунад. “Ал-феҳрист”-и Ибни Надим, ки шояд ба ҳайати Шӯрои назорати илмии Лоиҳа ҳамчун намуна хидмат карда бошад, аз лиҳози иттилоъ ва ҳаҷми мавод, воқеан ҳам феҳристи бузурги шахсиятҳои то замон ва рӯзгори Ибни Надим зиндагӣ карда аст. Вале китобҳои Лоиҳаи миллӣ ба ҷуз номҳои ашхосро овардан иттилои комилро дар бораи ҳаёт, фаъолият ва осори илмии эшон медиҳад, ки онро метавон маълумоти доиратулмаорифӣ қаламдод кард. Аз ин хотир, асарро “Донишномаи бузургони тоҷик-форс” ном ниҳодан бо матлабу ҳадафҳои он бештар мувофиқат мекард.
Пайнавишт:
1. Ғиёсов Н.И., Нуруллозода Ф. Масъалаҳои назария ва амалияи фарҳангнигории форсӣ-тоҷикӣ. - Хуҷанд: Хуросон, 2024. - 308 с.
2. Мероси фарҳангии Хуросони Бузург. Феҳристи бузургони тоҷик-форс. Ҷилди I., Китоби I. – Душанбе: Маркази мероси хаттӣ, 2024. - 640 с.
3. Мероси фарҳангии Хуросони Бузург. Феҳристи бузургони тоҷик -форс. Ҷилди I., Китоби II. – Душанбе: Маркази мероси хаттӣ, 2024. - 632 с.
4. Солеҳов Ш. “Мероси фарҳангии Хуросони Бузург” падидаи муҳим ва саривақтӣ дар улуми ҷомеашиносӣ. https://www.facebook.com/groups/ 596960863398767 (санаи муроҷиат 28.04.2025)